Werkwijzer – Participatie

Participatie

Participatie speelt een steeds belangrijkere rol in planprocessen. M3H heeft een brede ervaring met participatie opgebouwd. In de afgelopen jaren hebben wij meerdere participatietrajecten begeleid, van grote tot kleine projecten en met verschillende deelnemers. Wij hebben zowel bewonersparticipatie van middelgrote sloopnieuwbouw projecten begeleid als ook participatie van stakeholders en professionals bij grootschalige stedenbouwkundige plannen en onderzoek. Aan de hand van tien aandachtspunten beschrijven we de werkwijze van M3H in een participatietraject.

1. Duidelijke doelstellingen en randvoorwaarden
Voor een succesvol participatieproces en voor goede communicatie tussen opdrachtgever en bewoners is het van groot belang dat de kaders van te voren duidelijk worden gesteld. Aan het begin van het proces formuleren we samen met alle partijen de randvoorwaarden en het doel van het participatieproces. Het is belangrijk dat duidelijk is wat er met de uitkomsten van het proces gebeurd en het is belangrijk dat er een realistische planning is. Zo worden geen valse verwachtingen gewekt waardoor er wantrouwen en irritaties kunnen ontstaan.

participatie-web-1
Randvoorwaarde: integrale toegankelijkheid

2. Een open ontwerphouding
Participatie betekent dat alle deelnemers ook daadwerkelijk invloed kunnen hebben op het planproces. De inbreng van de deelnemers heeft invloed op de keuzes en ontwerpbeslissingen. Voor dit proces is een open ontwerphouding van de ontwerper cruciaal.

participatie-web-2
Gevelschetsen: bewonersvoorkeur (groen=goed, rood=niet goed) – E-flats Poelenburg Zaandam

3. De bewoners zijn ervaringsdeskundigen
Bewoners weten heel goed wat er speelt in hun wijk of buurt. Ze hebben vaak een uitgesproken mening over de problemen en kwaliteiten van de buurt. Door de juiste omstandigheden te creëren en de juiste hulpmiddelen aan te bieden zijn de bewoners goed in staat de deze problemen en kwaliteiten duidelijk te maken.

participatie-web-03
Het tien puntenplan van de bewoners voor de Tugelawegblokken, geïllustreerd door Suus van den Akker

4. De terugkoppeling van gezamenlijke keuzes
Aan het einde van iedere gezamenlijke bijeenkomst worden de keuzes en conclusies samengevat. Deze vormen de uitgangspunten voor het vervolg. Door deze keuzes duidelijk te verbeelden worden de bewoners bij elke stap meegenomen in de beslissingen. De gezamenlijk gedragen keuzes vormen de rode draad in het hele proces en zorgen voor continuïteit.

participatie-web-4
Vertaling tien puntenplan bewoners in ontwerpvoorstellen, Tugelawegblokken Amsterdam

5. Werk in groepen
Door in relatief kleine (sub)groepjes te werken, ontstaat een meer informele sfeer waarin ook die mensen hun mening durven geven die dat in een grotere groep niet zo snel zouden doen. Om bij een bewonersparticipatietraject een evenwichtig beeld van de wensen van de bewoners te krijgen is het belangrijk om veel aandacht te besteden aan het uitnodigen van een ‘representatieve doorsnede’ van de bewoners.

participatie-web-5
Het werken in kleine groep aan de stedenbouwkundige verkaveling, E-flats Poelenburg Zaandam

6. Doen!
De deelnemers aan participatiebijeenkomsten worden actief betrokken. Door het maken van maquettes, schetsen of collages oefenen ze actief invloed uit en hoeven ze niet alleen maar te reageren op voorstellen van de ‘deskundige’ architect. Hierdoor ontstaat er een grote betrokkenheid bij het proces.

participatie-web-6
Door bewoners gemaakte maquette van alternatieve verkaveling, E-flats Poelenburg Zaandam

7. Referentiebeelden
Bij het formuleren van wensen en ideaalbeelden is het voor veel bewoners niet altijd eenvoudig om zich los te maken van de huidige, bestaande,situatie. Vaak is er ook een (begrijpelijke) angst voor het onbekende. Referentiebeelden van hele andere situaties zijn een sterk middel om het ‘out of the box’ denken en om het durven te dromen, te stimuleren. Vervolgens is het de kunst om uit de aansprekende (voor)beelden samen de onderliggende principes en kwaliteiten te destilleren om zo tot bruikbare uitgangspunten te komen.

participatie-web-7
Referentiebeeld van een overgangszone in de vorm van een terrasstrook die een buffer vormt tussen de woningen en het openbare binnengebied, E-flats Poelenburg Zaandam

8. Handschetsen
Door beelden te schetsen, worden thema’s snel heel goed inzichtelijk. Abstracte begrippen zoals verkaveling worden tastbaar, ontwerpkeuzes worden begrijpelijk, ontwerpbeslissingen komen tot leven. Schetsen laten ruimte voor de fantasie, ruimte voor nadere invulling; ze geven een impressie zonder dat de indruk wordt gewekt dat iets af is of definitief. De schetsen helpen deelnemers focussen op de belangrijke thema’s, zonder te worden afgeleid door te veel details.

participatie-web-8
Schets van uitstraling van de architectuur met nieuw toegevoegde laagbouw tussen de bestaande flats aan de weg – E-flats Poelenburg Zaandam

9. Context
Bij iedere opgave bekijken we meerdere schaalniveaus. Veel problemen en kansen worden pas gezien en begrepen vanuit de grotere schaal. Zo is het bij een verkaveling van een of meerdere bouwblokken evident dat deze in de context van het stedenbouwkundig plan of de structuurvisie moeten passen. Maar ook de problemen die op de kleine schaal van een woonerf spelen kunnen veel beter in kaart worden gebracht wanneer je uitzoomt en de hele buurt of wijk bekijkt. Alleen op deze manier is het mogelijk vast te stellen of er sprake is van een incident of juist van een structureel verschijnsel.

participatie-web-9
Wijkpark Peelo. De ligging van het park in een landelijke context geeft extra mogelijkheden met betrekking tot inrichting, beleving en karakter ervan, Onderzoek bloemkoolwijken (M3H, Hosper, Gidz)

10. Thema’s
Grote en complexe opgaven splitsen we op in concrete en behapbare ontwerpthema’s. Hierdoor wordt de materie begrijpelijk en wordt het eenvoudiger voor bewoners om zich uit te spreken. Bovendien worden de meningen en voorkeuren duidelijker en preciezer en daardoor bruikbaarder.

participatie-web-10
Complexe opgaven uitsplitsen in aparte thema’s, E-flats Poelenburg Zaandam